Achtenzeventig jaar na zijn dood is Carlos Gardel (1883? – 1935) nog altijd de meest geliefde (tango) artiest van Argentinië. Maar Gardel, die door velen wordt gezien als de vader van de tango, is veel meer dan alleen een zanger. Gardel is nostalgie, Gardel is Argentijnse trots, Gardel is een icoon.
Kijk niet vreemd op als je mensen het woord Gardel hoort gebruiken als synoniem voor het woord ‘uniek’ of ‘onovertroffen’. Gardel is zo groot dat er geen gelijke bestaat of ooit zal bestaan. Alleen grootheden die in hun discipline hetzelfde niveau halen als Gardel mogen met hem vergeleken worden. Aan enkele zielen is dit voorrecht dus maar besteed. Beste voorbeeld: Maradona es Gardel. Maar ook om aan te geven dat je het niet eens bent met hoe iemand zich profileert komt het van pas: se cree Gardel – Hij denkt dat ‘ie Gardel is.
Maar hoe komt het toch dat een simpele, laaggeschoolde jongen van het platteland zich kon opwerken tot nationale zanger, held en later icoon? Er is een aantal redenen aan te wijzen, waarvan Gardel er een aantal zelf regisseerde en er waren verschillende andere redenen die simpelweg in zijn voordeel werkten.
De tango bestond al ruim voordat Gardel aan het toneel verscheen. Voor de tijd van Gardel werd het genre beschouwd als een vulgaire en erotische muziekstijl voor de lagere klassen en werd het voornamelijk gespeeld in de rokerige bordelen van de haven van Buenos Aires. Dat is ook waar Gardel zijn carrière begon, maar in tegenstelling tot vele anderen lukte het hem wel de tango uit deze ambiance te halen.
Aan het begin van de 20e eeuw werd Argentinië overspoeld met immigranten uit onder andere Italië, Spanje, Polen en Oekraïne en in korte tijd verdubbelde de populatie van het land. Het voormalige ‘bi-reinado de la Plata’ was in transitie en hard hard zoek naar een eigen (nieuwe) identiteit. Het is de vraag of Gardel dit aanvoelde of dat hij simpelweg een act creëerde die om deze reden goed aansloeg bij het publiek. Gardel alleen een zanger noemen doet hem tekort. Natuurlijk, zijn stem was absoluut geweldig, maar het succes van Gardel ligt hem niet alleen in zijn muziek. Misschien was zijn imago, waar hij zorgvuldig aan werkte, wel veel doorslaggevender voor zijn succes.
Gardel combineerde in zijn muziek en imago het rurale Argentijnse leven met het moderne chique, stadse leven. Zo trad hij op in typische Gaucho-kleding (terwijl er in de jaren 20 nagenoeg geen Gaucho’s meer waren) maar ook in een smoking en zong hij over het ‘romantieke’ leven van de Argentijnse veehouder, maar ook over de kansen van recent aangekomen migranten. Met zijn eigen succes was hij het toonbeeld voor de aspiraties van vele Argentijnen. Gardel was hierdoor ook voor bijna alle Argentijnen bereikbaar, iedereen had wel zijn eigen ‘stukje’ Gardel waarmee hij zich kon identificeren.
Daarnaast werd Gardel naar mate zijn bekendheid groeide aanbeden door enorme hordes vrouwen. Iedere man wilde Gardel zijn en iedere vrouw wilde van Gardel zijn, als we de mythe rond de charismatische dandy mogen geloven. Dankzij Gardel werd de tango beetje bij beetje omarmd door de gehele bevolking tot het zich had ontwikkeld tot de nationale muziek, ofwel ‘el canto nacional’ met Carlos als cantante nacional.
Om bereikbaar en interessant te blijven voor alle lagen van de bevolking deed Gardel er daarom alles aan om het leven dat hij leed voordat hij bekend werd, te verbergen, of in ieder geval met mysterie te omhullen. Gardel kwam aan het begin van zijn carrière namelijk vaak in de problemen en zat zelfs een tijdje in de gevangenis. Ook over zijn nationaliteit en geboortedatum is veel onduidelijkheid. Vraag een willekeurige Argentijn waar Gardel vandaan komt en ze zullen je ongetwijfeld antwoorden: Buenos Aires! Gardel zei zelf altijd dat een artiest geen nationaliteit heeft en dat zijn vaderland het applaus van het publiek was. Volgens Gardel zelf werd hij geboren in Tacuarembó, Uruguay. Maar ook hierover zijn vele twijfels. Zijn biologische moeder bewoog na zijn dood hemel en aarde om te bewijzen dat hij in Frankrijk was geboren, om zo via een vervalst testament aanspraak te kunnen maken op zijn erfenis.
Maar ook op het ‘Uruguay-verhaal’ hebben ze in Argentinië een antwoord gevonden. Want wat zingt hij dan in een van zijn bekendste liedjes? ‘Mi Montvideo querido’ of ‘Mi Buenos Aires querido? (hij zingt uiteraard over Buenos Aires) ‘ Dan is hij toch Argentijns!’
Aan het begin van de jaren 30 reikte Gardels faam tot ver buiten Argentinië en was hij vaker in het buitenland dan in Argentinië zelf. Hij was vaak te vinden in Parijs, maar ook in New York, waar hij meerdere films opnam. Hierdoor liep zijn populariteit in Argentinië enigszins terug. Maar op 24 juli 1935 gebeurde er iets dat Gardel tot een icoon zou maken. Op het hoogtepunt van zijn faam stierf hij een (redelijk) jonge en dramatische dood. Op het vliegveld van de Colombiaanse stad Medellín botsten twee privévliegtuigen op elkaar doordat de piloten van de twee vliegtuigen met elkaar ruzieden en zelfs op elkaar schoten. Een van de piloten werd dodelijk geraakt, de vliegtuigen botsten op elkaar en vlogen acuut in brand. Alle inzittenden verbrandden levend.
Uiteraard staat het los van zijn sterven, maar in de jaren die volgen na de dood van Gardel lijkt in Argentinië de tijd van grote economische weelde langzaam maar zeker ten einde te komen. Voor veel mensen is Gardel nog altijd de personificatie van het zo rijke en succesvolle Argentinië van het begin van de 20e eeuw waar met zoveel nostalgie naar terug wordt gekeken.
In de tijd van Gardel… toen was Argentinië zoals de Argentijnen hun land graag zien. Zullen deze tijden ooit nog terugkeren?
Luister op Radio Café Cultura naar een selectie van de beste liedjes van Carlos Gardel.
