Raymundo Fernandez Moya
Met dit nummer heeft Raymundo zich populair gemaakt bij de jongere generatie Cubanen. Hij benadrukt in het nummer de noodzaak op zoek te gaan naar voedsel en te overleven. Dit was al gaande tijdens de kolonisatie en is nog steeds een onlosmakelijk onderdeel van het dagelijkse bestaan van de Cubanen. Met een satirische ondertoon en woordspeling geeft Raymundo met dit nummer indirect kritiek op het huidige systeem.
In onderstaande film zingt hij rechtstreeks vanuit zijn eigen woonkamer het nummer ‘Lucha tu yuca’
Lucha tu yuca Taíno, lucha tu yuca,
Vecht voor je ‘yuca’ (dit is een cassave) Taíno (dit is een indiaan)
lucha tu yuca Taíno, lucha tu yuca,
que el cacique delira, que está que preocupa,
De enthousiaste ‘cacique’ (dit is een soort van burgemeester uit de tijd van de kolonisatie)
Die is bezorgd.
tú, Taíno, tú lucha tu yuca.
Jij, Taíno, jij vecht voor je ‘yuca’
El cacique mandó montones a contar,
De ‘cacique’ beveelde stapels te tellen
a la tribu, quiere censar,
Aan de stam, hij wil het registreren
el bohío que ocupas tú, prepárale un ritual,
‘El Bohío’ (dit is een typisch indianenhuis) waar jij woont, bereidt een ritueel voor
no sea que lo declaren ilegal.
Als ze het maar niet illegaal beschouwen
Que la jugada está apretá,
Het spel spant erom
todo el caney lo sabe,
Alle ‘caney’ (dit is de lokale bevolking van de Taínos) weet het
que no abunda el taparrabo
Er mag geen overvloed zijn aan lendedoeken
y no alcanza el casabe
En er is niet voldoende cassave
que está cara la magia y más la medicina,
De magie en de medicijnen zijn duur
¡Ay! que se nos prostituyen las taínas.
Oei! Ze gaan onze ‘taínas’ (dit zijn de vrouwelijke indianen) prostitueren
Y que trabaja, trabaja como suda el indito
En dat werkt, werkt en zweet
y la tribu vive al margen del delito,
De stam leeft op de rand van het vergrijp
que él no calla al cacique, no les sacia el apetito
Degene die de ‘cacique’ geen halt toe kan roepen, zal ook niet de honger wegnemen
que te está poniendo en fula el areito.
De situatie begint ‘fula’ (dit betekent slecht) te worden
Hay huracán, macana y un trozo de cabuya
Er is een orkaan, ‘macana’ en deel van de ‘cabuya’
y un humito de cohíba pa´ mabuya,
En de rook van de cohiba voor ‘mabuya’
reunión al desfile, que ya tocan el fotuto,
De samenkomst van een parade, wanneer ze ‘el fotuto’ spelen
que el cacique tiene el power,
De ‘cacique’ heeft de macht
que el cacique tiene el power…
De ‘cacique’ heeft de macht…
Absoluto.
Absoluut
Pero tú…
Maar jij
Tú lucha tu yuca Taíno, lucha tu yuca,
Vecht voor je ‘yuca’
lucha tu yuca Taíno, lucha tu yuca,
que el cacique delira, que está que preocupa,
De enthousiaste ‘cacique’ (dit is een soort van burgemeester uit de tijd van de kolonisatie)
Die is bezorgd.
tú, Taíno, tú lucha tu yuca.
Jij, Taíno, jij vecht voor je ‘yuca’
Ay trabaja, trabaja, cómo suda el indito
Ay, werk werk, wat zweet de ‘indito’
al que todavía pagan con espejitos
Die ze nog steeds met spiegels betalen
en las horas de ocio juega al Batos un poquito
In de vrije uren speelt men een beetje “Batos”
porque está caro, muy caro,
Omdat het duur is, erg duur
porque está caro, muy caro,
el areito.
De ‘arieto’
Tú lucha tu yuca Taíno, lucha tu yuca,
Vecht voor je ‘yuca’
lucha tu yuca Taíno, lucha tu yuca,
que el cacique delira, que está que preocupa,
De enthousiaste ‘cacique’ (dit is een soort van burgemeester uit de tijd van de kolonisatie)
Die is bezorgd.
tú, Taíno, tú lucha tu yuca.
Jij, Taíno, jij vecht voor je ‘yuca’
Hay huracán, macana y un trozo de cabuya
Er is een orkaan, ‘macana’ en deel van de ‘cabuya’
y un humito de cohíba pa´ mabuya,
En de rook van de cohiba voor ‘mabuya’
reunión al desfile, que ya tocan el fotuto,
De samenkomst van een parade, wanneer ze ‘el fotuto’ spelen
que el cacique tiene el power,
De ‘cacique’ heeft de macht
que el cacique tiene el power…
De ‘cacique’ heeft de macht…
Absoluto.
Absoluut
In het [fancy_link color=”black” link=”http://www.pedagogiaprofesional.rimed.cu/vol9no2/alicia.pdf”] literatuuronderzoek [/fancy_link]over José Martí schenkt Dra. C. Alicia González Campello ook kort aandacht aan Raymundo Fernandez Moya.
